Joan Timoneda y la canción popular catalana titulada La cena:

del pliego poético a la hoja volandera (1556-1845)

Autores/as

Palabras clave:

poesía catalana del siglo XVI, Joan Timoneda, Corpus Christi, Molino místico, pliego poético, hoja volandera impresa por ambas caras, imprenta, canción oral contemporánea

Resumen

En un pliego poético de dos hojas, impreso en 1556, se incluye un poema eucarístico escrito por Joan Timoneda en catalán que comienza «En la cena consagrada / fon posat aquest sant pa». Este poema desarrolla la alegoría del molino místico y ha pervivido en la tradición oral a través de una canción titulada La cena y documentada en los siglos xix-xx, de la cual se han recolectado diversas versiones orales, algunas de ellas con notación musical, y también se conocen por lo menos dos hojas volanderas decimonónicas. Este artículo se centra especialmente en una edición de hoja volandera que transmite por una cara La cena y por la otra, según el ejemplar que se tome en consideración, hasta cuatro textos diferentes. Esto nos lleva a suponer que esta edición de La cena, con sus diferentes soluciones tipográficas, fue compuesta imprimiendo la canción catalana sobre la cara no usada de diferentes hojas que ya habían sido impresas anteriormente por la otra cara. Así pues, se trataría de un caso de reutilización de las existencias que el impresor no había logrado vender. Los datos expuestos también permiten concluir que esta edición no es anterior a 1841. La otra edición de La cena fue impresa en Barcelona por Miquel Borràs, probablemente en 1845.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

AMADES, Joan y COLOMINES, Josep (eds.) (1946-1948): Els goigs, Barcelona, Orbis. 2 vols.

ANGLÈS, Higini (1921): «Melodies populars de Pentecostès», Vida cristiana. Publicació periòdica per temps litúrgics, 8/59, pp. 258-263.

ASKINS, Arthur L.-F. (ed.) (1981): Pliegos poéticos del s. XVI de la Biblioteca Rodríguez-Moñino, Madrid, Joyas Bibliográficas.

ASKINS, Arthur L.-F., INFANTES, Víctor y PUERTO, Laura (2014): Suplemento al Nuevo Diccionario bibliográfico de pliegos sueltos poéticos (siglo XVI) de Antonio Rodríguez-Moñino, Vigo, Academia del Hispanismo.

BITECA: AVENOZA, Gemma, SORIANO, Lourdes y BELTRAN, Vicenç (dirs.): Bibliografia de Textos Antics Catalans, Valencians i Balears, en Philobiblon, Berkeley, Bancroft Library. URL: <https://bancroft.berkeley.edu/philobiblon/biteca_es.html> (fecha de consulta: 11/05/2021).

BLASCO, Ricard (ed.) (1974): Goigs valencians. Segles XIV al XX, Valencia, Gorg.

FABRE, J. (1911): «La Cena Santa. Divino», Revista Musical Catalana. Butlletí de l’Orfeó Català, 8/87, pp. 68-69.

FERRANDO, Antoni (1983): Els certàmens poètics valencians dels segles XIV al XIX, Valencia, Alfons el Magnànim.

FUSTER, Justo Pastor (1827): Biblioteca valenciana de los escritores que florecieron hasta nuestros días. Con adiciones y enmiendas a la de D. Vicente Ximeno, I [Contiene los autores hasta el año 1700], Valencia, José Ximeno.

HAUF, Albert G. (1981): «El Tractat del molí espiritual de Fra Antoni Canals, O.P», en Homenatge a Josep M. de Casacuberta, 2 [Estudis de Llengua i Literatura Catalanes II], Barcelona, Publicacions de l’Abadia de Montserrat, pp. 185-215.

INFANTES, Víctor (2013): «Una cuarentena poética desconocida. Los pliegos sueltos del siglo XVI de la Biblioteca Comunale Augusta de Perugia», Criticón, 117, pp. 29-63. DOI: https://doi.org/10.4000/criticon.213

JAMBOU, Louis (1983): «La capilla de música de la catedral de Sigüenza en el siglo XVI. Ordenación del tiempo musical litúrgico: del Renacimiento al Barroco», Revista de musicología, 6/1-2, pp. 271-298. DOI: https://doi.org/10.2307/20794903

LLOMPART, Gabriel (1969): «El molinet. Aspectos religiosos de un popular romance mallorquín», Revista de dialectología y tradiciones populares, 25, pp. 251-272.

LLONGUERAS, Joan (1928): Els cants de la Passió. Exhortació poemàtica per a ésser dita i predicada en el temps de la Passió i Setmana Santa, Barcelona, Hereus de la Vda. Pla.

MAHIQUES CLIMENT, Joan (2020): «Romance y otras series monorrimas en la literatura catalana de los siglos XIV-XVI», en Viejos son, pero no cansan. Novos estudos sobre o romanceiro, Sandra Boto, Jesús Antonio Cid, Pere Ferré, Nicolás Asensio Jiménez y Maria Helena Santana (eds.), Coimbra / Madrid / Faro / Lisboa, Fundación Ramón Menéndez Pidal / Instituto Universitario Seminario Menéndez Pidal / Centro de Investigação em Artes e Comunicação / Centro de Literatura Portuguesa e Instituto de Estudos de Literatura e Tradição, pp. 627-652.

MAHIQUES, Joan y ROVIRA, Helena (2013a): «Dos plecs poètics amb obres de Joan Timoneda i Andreu Martí Pineda», Els Marges, 101, pp. 82-104.

MAHIQUES, Joan y ROVIRA, Helena (2013b): «Aquí se contienen cuatro obras muy santas, todas expurgadas y atribuidas a Joan Timoneda», Scripta. Revista Internacional de Literatura i Cultura Medieval i Moderna, 2, pp. 108-138. DOI: https://doi.org/10.7203/scripta.2.2651

MAHIQUES, Joan y ROVIRA, Helena (2014): «Romancero de la Biblioteca Comunale Augusta de Perugia», PhiN. Philologie im Netz, 65, pp. 13-68.

MARÍ I MAYANS, Isidor (1977): «Les cobles sobre un naufragi de l’any 1460, en la tradició oral d’Eivissa», Mayurqa, 17, pp. 229-233.

MILÀ I FONTANALS, Manuel (ed.) (1882): Romancerillo catalan. Canciones tradicionales. Segunda edicion, refundida y aumentada, Barcelona, Álvaro Verdaguer.

MORENO MARTÍNEZ, José Luis (2005): La luz de los padres. Temas patrísticos de actualidad eclesial, Toledo, Instituto Teológico San Ildefonso.

PCEM: MAHIQUES, Joan y ROVIRA, Helena: PCEM. Cens de Poesia Catalana de l’Edat Moderna, Barcelona, Institut d’Estudis Catalans. URL: <https://pcem.iec.cat> (fecha de consulta: 11/05/2021)

REBÉS, Salvador (2018): «Corrandes i memòria oral d’un plec de Joan Timoneda en un full volander de 1829», en Vigència, transmissió i transformació de les tradicions orals, M. Magdalena Gelabert i Miró (ed.), La Vall d’Uixó, Grup d'Estudis Etnopoètics de la Societat Catalana de Llengua i Literatura, pp. 65-81.

REDONDO, Agustín (1989): «De molinos, molineros y molineras. Tradiciones folklóricas y literatura en la España del siglo de Oro», Revista de Folklore, 102, pp. 183-216.

RIBELLES COMÍN, José (1929): Bibliografía de la lengua valenciana, o sea Catálogo razonado alfabético de autores de los libros, folletos, obras dramáticas, periódicos, coloquios, coplas, chistes, dicursos, romances, alocuciones, cantares, gozos, etc. que escritos en lengua valenciana y bilingüe han visto la luz pública desde el establecimiento de la imprenta en España hasta nuestros días, II [siglo XVI], Madrid, Tipografía de la «Revista de Archivos».

RODRÍGUEZ DE LA TORRE, Fernando (1984): Los terremotos alicantinos de 1829, Alicante, Instituto de Estudios Alicantinos.

RODRÍGUEZ DE LA TORRE, Fernando (1992): «Literatura popular sísmica: Una novela y muchas poesías sobre el terremoto del 21 de Marzo de 1829», Revista de Folklore, 142, pp. 111-122.

RODRÍGUEZ-MOÑINO, Antonio (1997): Nuevo diccionario bibliográfico de pliegos sueltos poéticos (siglo XVI). Edición corregida y actualizada por Arthur L.-F. Askins y Víctor Infantes, Madrid, Castalia – Editora regional de Extremadura.

ROMEU I FIGUERAS, Josep (1999): Assaigs de literatura valenciana del Renaixement, Alacant, Universitat d’Alacant / Institut Interuniversitari de Filologia Valenciana.

ROVIRA, Helena y MAHIQUES, Joan (2015): «En bon punt i en hora bona: presència d’un refrany a la poesia catalana de les èpoques moderna i contemporània», Estudis Romànics, 37, pp. 239-269.

ROSSICH, Albert (ed.) (2000): Francesc Vicent Garcia, La Armonia del Parnàs [facsímil de la ed. de 1703], Barcelona - València, Universitat de Barcelona - Universitat de València.

SOLERVICENS, Josep (2012): La poètica del Barroc. Textos teòrics catalans, Lleida, Punctum.

TOMÀS, Joan y MILLET, Lluís (2010): «Obra del Cançoner Popular de Catalunya. Missió de recerca de cançons a l’Alt Empordà. Cançons recollides per Joan Tomàs i Lluís M. Millet el juliol-agost de 1927», en Obra del Cançoner Popular de Catalunya. Materials: volum XX. Missions de recerca per Joan Tomás-Lluís M. Millet; P. Fouché-M. Fouché; Joan Gols-Xavier Gols; Palmira Jaquetti. A cura de Jaume Massot i Muntaner, Barcelona, Publicacions de l’Abadia de Montserrat, pp. 11-133.

Publicado

2023-05-30

Cómo citar

Mahiques Climent, J. (2023). Joan Timoneda y la canción popular catalana titulada La cena:: del pliego poético a la hoja volandera (1556-1845). Boletín De Literatura Oral, (4 ext), 55–79. Recuperado a partir de https://revistaselectronicas.ujaen.es/index.php/blo/article/view/6384