Etnografias em equipa do turismo. Reflexões sobre uma experiência de trabalho de campo no Panamá

Autores/as

  • Xerardo Pereiro Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro http://orcid.org/0000-0002-6298-5701
  • Cebaldo de León Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro

DOI:

https://doi.org/10.17561/rae.v19.21

Resumen

Este texto pretende mostrar o valor da passagem de uma etnografia individual e por vezes individualista e heroica, para uma etnografia colaborativa e em equipa mais credível cientificamente. A partir de uma investigação antropológica de um antropólogo europeu (Xerardo Pereiro) e um antropólogo latino-americano (Cebaldo de León), desenvolvida entre 2003 e 2013 em Guna Yala (Panamá). Esta região indígena autónoma na qual os gunas desenvolveram um modelo de turismo responsável. De uma forma dialógica etnográfica e biográfica apresentamos os desafios e problemas de um projeto de investigação longitudinal sobre antropologia do turismo e como eles foram resolvidos negociando as diferenças e a interculturalidade. Sublinhamos ao longo do texto como as identidades sociais dos antropólogos, as suas biografias, os seus conhecimentos e experiências e outras variáveis condicionam a construção de um conhecimento antropológico polifónico em articulação com a perícia intelectual, teórica, epistemológica, metodológica e técnica dos investigadores.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Xerardo Pereiro, Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro

Xerardo Pereiro é agregado em antropologia pelo ISCTE (Lisboa), “doutor europeu” em antropologia sociocultural pela Universidade de Santiago de Compostela (Galiza) e doutor “internacional” em turismo pela Universidade de La Laguna (Canarias – Espanha). Foi investigador visitante na Universidade Complutense de Madrid, na de Milão, ISCTE (Lisboa), Edimburgo e Birmingham. Atualmente é professor auxiliar com agregação na Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro (UTAD) em Vila Real. É investigador efectivo do CETRAD (Centro de Estudos Transdisciplinares para o Desenvolvimento: www.cetrad.info ) e membro do Departamento de Economia, Sociologia e Gestão da UTAD. Foi coordenador da licenciatura em Antropologia Aplicada da UTAD, prémio Vicente Risco de Ciências Sociais 1994, prémio FITUR 2007, finalista do prémio Angel Carril 2010 de antropologia, e prémio Sol-Meliá 2011 de estudos turísticos, entre outras distinções. Foi professor visitante nas universidades de Vigo, Santiago, Corunha, Salamanca, Nova de Lisboa, Pablo Olavide de Sevilha, Fernando Pessoa, Sevilla, Panamá e Costa Rica, entre outras. Pesquisa sobre antropologia do turismo, relações rural-urbanas, património cultural e turismo. Tem realizado trabalho de campo antropológico nas Astúrias, Galiza, Norte de Portugal e Panamá.

CV Degóis: : http://www.degois.pt/visualizador/curriculum.jsp?key=1093500028276373 

 

Citas

BELSKY, Jill. M.

, “Reflections on ecotourism research in Belize: implications for critical qualitative methodology in tourism research”- In PHILLIMORE, J. e

GOODSON, L. (eds.), Qualitative Methods in Tourism Research. London, Routledge, pp. 273-291.

BERNARD, H. Russel

Research Methods in Anthropology. Qualitative and Quantitative Approaches. New York, Altamira Press.

CLERKE, Teena e HOPWOOD, Nick,

“Ethnography as Collective Research Endeavor”. In CLERKE, T. e

HOPWOOD, N. (eds.), Doing ethnography in teams. A Case Study of Asymmetries in Collaborative Research. Dordrecht, Springer, pp. 5-18.

CREESE, Angela; BHATT, Arvin; BHOJANI, Nirmala e MARTIN, Peter,

“Fieldnotes in team ethnography: Researching complementary schools”. Qualitative Research, vol. 8, n. 2, pp. 197 –215.

DA SILVA RIBEIRO, José

Métodos e Técnicas de Investigação em Antropologia. Lisboa, Universidade Aberta.

DA SILVA RIBEIRO, José

Antropologia Visual. Da minúcia do olhar ao olhar distanciado. Porto, Edições Afrontamento.

DECROP, Alain

“Trustworthiness in qualitative tourism research”. In PHILLIMORE, J. e GOODSON, L. (eds.), Qualitative Methods in Tourism Research. London, Routledge, pp.156-169.

DE LA CRUZ, Liria y GAY Y BLASCO, Paloma

Friendship, Anthropology. Londres, Working Papers Series 10, Open Anthropology Cooperative Press, Online em http://openanthcoop.net/press/http://openanthcoop.net/press/wp-content/uploads/2011/11/Working-Paper-102.pdf

DE SOUSA SANTOS, Boaventura

Descolonizar el Saber, reinventar el poder. Montevideo: Ediciones Trilce.

DÍAZ DE RADA, Angel,

El taller del etnógrafo. Materiales y herramientas de investigación en etnografía. Madrid, UNED.

DIETZ, Gunther e ÁLVAREZ VEINGUER, Aurora

a “Etnografía colaborativa: coordenadas desde un proyecto en curso (InterSaberes)…”. In UNIVERSITAT ROVIRA I VIRGILI (ed.), Periferias, fronteras y diálogos: actas del XIII Congreso de Antropología de la Federación de Asociaciones de Antropología del Estado Español. Tarragona, Universitat Rovira i Virgili, pp. 3447-3471. Online em http://digital.publicacionsurv.cat/index.php/purv/catalog/book/123

DIETZ, Gunther e ÁLVAREZ VEINGUER, Aurora

b “Reflexividad, interpretación y colaboración en etnografía: un ejemplo desde la antropología de la educación”. In OEHMICHEN BAZÁN, C. (ed.), La etnografía y el trabajo de campo en las ciencias sociales. México, D.F., UNAM - Instituto de Investigaciones Antropológicas, pp. 55-89.

ELLIS, Carolyn

The Ethnographic I. A Methodological Novel about Autoethnography. Walnut Creek (California): Altamira Press.

ERICKSON, Kennett Cleland e STULL, Donald

Doing team ethnography: Warnings and advice. Thousand Oaks, Sage.

FERNÁNDEZ DE ROTA Y MONTER, José Antonio

Una etnografía de los antropólogos en EEUU. Consecuencias de los debates posmodernos. Madrid: Akal.

FIFE, Wayne

Doing Fieldwork. Ethnographic Methods for Reserch in Developing Countries and Beyond. New York, Palgrave Macmillan.

FROHLICK, Susan e HARRISON, Julia

“Engaging ethnography in tourist research: An introduction”. Tourist Studies, vol. 8, n.1, pp. 5-18.

GAY Y BLASCO, Paloma e DE LA CRUZ, Liria

“Friendship, Anthropology”. Anthropology and Humanism, vol. 37, n.1, pp. 1-14.

GEERTZ, Clifford

1987 La Interpretación de las culturas. Barcelona: Gedisa.

GEERTZ, Clifford

1989 El antropólogo como autor. Barcelona: Paidós.

GUASCH, Oscar

2002 Observación participante. Madrid, CIS.

GUBER, Rosana

La etnografía, método, campo y reflexividad. Bogotá, Grupo Editorial Norma.

GUBER, Rosana

El salvaje metropolitano. Reconstrucción del conocimiento social en el trabajo de campo. Buenos Aires, Paidós.

GUBER, Rosana

Etnografía, método, campo y reflexividad. Buenos Aires, Siglo XXI.

HALL, Michael

“Reflexivity and tourism research. Situating myself and/with others”. In PHILLIMORE, J. e GOODSON, L. (eds.), Qualitative Methods in Tourism Research. London, Routledge, pp. 137-155.

HAMMERSLEY, Martyn e ATKINSON, Paul

1994 Etnografía: Métodos de investigación. Barcelona, Paidós.

HARDING, Susan

Feminism and methodology. Bloomington, Indiana University Press.

HESSEN, Johannes

Teoría del conocimiento. Madrid, Espasa-Calpe.

HOLLINSHEAD, Keith

“Primer in ontological craft: The creative capture of people and places through qualitative research”. In PHILLIMORE, J. e GOODSON, L. (eds.), Qualitative Methods in Tourism Research. London, Routledge, pp. 63–82.

JORDAN, Fiona e GIBSON, Heather

‘Let Your Data Do the Talking: Researching the Solo Travel Experiences of British and American Women’. In PHILLIMORE, J. e GOODSON, L. (eds.), Qualitative Methods in Tourism Research. London, Routledge, pp. 215-235

KIRSHENBLATT-GIMBLETT, Barbara

Destination Culture. Tourism, Museums, and Heritage. Los Angeles, University of California Press.

KENZIN, Norman K.

Interpretative Ethnography. Ethnographic Practices for the 21st Century. London, Sage.

LASSITER, Luke Eric

The Chicago guide to collaborative ethnography. Chicago, University of Chicago Press.

LEYVA, Xochitl; BURGUETE, Araceli e SPEED, Shannon (coord.)

Gobernar (en) la diversidad: experiencias indígenas desde América Latina. Hacia la investigación de colabor. México D.F., CIESAS e FLACSO, Online em http://www.flacsoandes.edu.ec/libros/digital/40038.pdf .

LLOBERA, Josep R., (ed.)

La antropología como ciencia. Barcelona, Anagrama.

LLOBERA, Josep, R.

La identidad de la antropología. Barcelona, Anagrama.

MEAD, Margaret

1987 Experiencias personales y científicas de una antropóloga. Barcelona, Paidós.

O'REILLY, Karen

Sage key Concepts: Key concepts in ethnography. London, SAGE.

PEIRANO, Mariza

A teoria vivida e outros ensaios de antropologia. Rio de Janeiro Jorge Zahar.

PEREIRO, Xerardo e DE LEÓN, Cebaldo

Los impactos del turismo en Kuna Yala (Panamá). Turismo y cultura entre los Kuna de Panamá. Madrid, Editorial Ramón Areces.

PEREIRO, Xerardo

Turismo cultural. Uma visão antropológica. La Laguna: PASOS. Online em http://www.pasosonline.org

PEREIRO, Xerardo

“Ethnographic Research on Cultural Tourism: An Anthropological View”. In RICHARDS, Greg e MUNSTERS, Will (coords.), Cultural Tourism Research Methods. London, CABI, pp. 173-187.

PEREIRO, Xerardo

“Tourism and indigenous cultures in Latin America”. In SMITH, Melanie e RICHARDS, Greg (eds.), Handbook on Cultural Tourism. London, Routledge, pp. 214-219.

PEREIRO, Xerardo; VENTOCILLA, Jorge; MARTÍNEZ MAURI, Mónica.; DE LEÓN, Cebaldo de León e DEL VALLE, Yadixa

Los turistores kunas. Antropología del turismo étnico en Panamá. Palma de Mallorca, Universitat de las Illes Balears, Online em http://www.pasosonline.org/Publicados/pasos_difunde/LIVRO-15-LOS-TURISTORES-KUNAS.pdf

PEREIRO, Xerardo

“Da antropologia à antropologia aplicada ou a afirmação da antropologia no Norte de Portugal”. Etnográfica, vol.18, n. 2, pp. 425-440, Online em http://etnografica.revues.org/3776

PEREIRO, Xerardo e FERNANDES, Filipa

a “Antropologia e turismo: dos trilhos, atores e espaços à genealogia da turistificação da Antropologia em Portugal”. Pasos – Revista de Turismo e Património Cultural, vol. 13, n. 2, pp. 333-346, Online em http://www.pasosonline.org

PEREIRO, Xerardo

b “Anthropological research on the impacts of indigenous tourism”. In MUNSTERS, Will e MELKERT, Marjan (ed.), Anthropology as a driver for tourism research. Antwerp, Garant Publisher, pp. 47-68.

PEREIRO, Xerardo

“A review of Indigenous tourism in Latin America: Reflections on an anthropological study of Guna Tourism (Panama)”. Journal of Sustainable Tourism, vol. 24, n. 8-9, pp. 1121-1138.

PHILLIMORE, Jenny e GOODSON, Lisa (eds.)

Qualitative Research in Tourism. Ontologies, epistemologies and methodologies. London, Routledge,

RABINOW, Paul

Reflexiones sobre un trabajo de campo en Marruecos. Madrid, Júcar.

RADCLIFFE-BROWN, Alfred Reginald

1975 El método de la antropología social. Barcelona, Anagrama.

ROSSI, Ino e O´HIGGINS, Edward

1981 Teorias de la cultura y métodos antropológicos. Barcelona, Anagrama.

SMITH, Linda Tuhiwai

Decolonizing methodologies: Research and indigenous people. London, Zed Books.

SPRADLEY, John P.

Participant Observation. New York, Hotl, Rinelhart and Winston.

STOCKING, George W.

The Ethnographer´s Magic and Other Essays in The History of Anthropology. Madison-London, The University of Wisconsin Press.

TAX DE FREEMAN, Susan

“Aproximación a la distancia: El juego entre intimidad y extrañeza en el estudio cultural”. In CÁTEDRA, María (ed.), Los españoles vistos por los antropólogos. Madrid, Júcar, pp. 127-141.

VELASCO, Honorio e DÍAZ DE RADA, Ángel

La lógica de la investigación etnográfica. Un modelo de trabajo para etnógrafos de la escuela. Madrid, Trotta.

VELASCO, Honorio; DÍAZ DE RADA, Ángel; CRUCES VILLALOBOS, Francisco; FERNÁNDEZ SUÁREZ, Roberto; JIMÉNEZ DE MADARIAGA, Celeste; SÁNCHEZ MOLINA, Raúl

La sonrisa de la institución. Confianza y riesgo en sistemas expertos. Madrid, Editorial Ramón Areces.

Publicado

2019-07-28

Cómo citar

Pereiro, X., & de León, C. (2019). Etnografias em equipa do turismo. Reflexões sobre uma experiência de trabalho de campo no Panamá. Antropología Experimental, (19). https://doi.org/10.17561/rae.v19.21

Número

Sección

Artículos