El agua en el santuario oracular de Dodona

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.17561/at.26.8579

Palabras clave:

Dodona, Agua, Mitología, Oráculo, Laminillas oraculares

Resumen

 El nuevo corpus de inscripciones oraculares de Dodona ha suscitado un interés renovado en el santuario. En este marco, son varios los estudiosos que han llamado la atención sobre la necesidad de revisar la creencia establecida sobre la importancia del agua en Dodona, si bien hasta el momento no se ha realizado un análisis completo de todos los testimonios, tanto literarios como epigráficos y arqueológicos, que es precisamente el objetivo del presente trabajo. Como demuestra el estudio contrastado de la información aportada por los distintos tipos de fuentes, y en especial los nuevos datos sobre el oráculo que han revelado las laminillas oraculares, no hay pruebas concluyentes que permitan confirmar que el agua tuviera un papel relevante en el culto o en la práctica oracular.

Descargas

Los datos de descarga aún no están disponibles.

Referencias

Bonnechere, Pierre. 2018: “Pureté, justice, «pieté», et leurs contraires: l’apport des sources oraculaires”, en Carbon, Jan- Mathieu; Peels-Matthey, Saskia (Eds.), Purity and Purification in the Ancient Greek World (Kernos Suppl. 32). Liège (Belgique), Presses Universitaires de Liège, 49-52.

Cabanes, Pierre. 1988: “Les concours des Naia de Dodone”. Nikephoros, 1, 49-84.

Cabanes, Pierre. 2020: Inscriptions de la Molossie (Corpus des inscriptions grecques d’Illyrie méridionale et d’Épire 4). Athènes (Grèce), École française d’Athènes.

Carapanos, Constantin. 1878: Dodone et ses ruins I-II. Paris (France), Hachette.

Carbon, Jan-Mathieu. 2017: “Sailing to Dodona: On the Naa, the Aktia, and Times of Consultation at the Oracle”, en Soueref, Konstantinos I. (Ed.), Dodona. The Omen’s Questions. New Approaches in the Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina, 95-111.

Chantraine, Pierre. 2000: Dictionnaire étymologique de la langue grecque (nouvelle éd. avec suppl.). Klinsksieck, Paris (France).

Chapinal Heras, Diego. 2017: “Between the Oak and the Doves: Changes in the Sanctuary of Dodona over the Centuries”, en Marchesini, Simona; Novoa, James N. (Eds.), Simple Twists of Faith. Changing Beliefs, Changing Faiths: People and Places. Verona (Italia), Alteritas, 17-38.

Chapinal-Heras, Diego. 2021: Experiencing Dodona. The Development of the Epirote Sanctuary from Archaic to Hellenistic Times. Berlin (Germany) & Boston (United States), De Gruyter.

Chapinal-Heras, Diego. 2023: La voz de los dioses. Los oráculos y la adivinación en el mundo griego. Barcelona y Madrid (España), Ático de los Libros.

Chase, Michael; Brisson, Luc. 2018: “Okeanos and Acheloos: An Analysis of Columns XXIII–XXV of the Derveni Papyrus”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 206, 20-32.

Colantuono, Anthony. 2010: Titian, Colonna and the Renaissance Science of Recreation. Equicola’s Seasons of Desire (Visual Culture in Early Modernity). Farnham (United Kingdom), Ashgate Publishing Limited.

D’Alessio, Giovan Battista. 2004: “Textual Fluctuations and Cosmic Streams: Ocean and Acheloios”, Journal of Hellenic Studies, 124, 16-37. https://doi.org/10.2307/3246148

Dakaris, Sotiris. 1963: “Der Taubenorakel von Dodona und des Totenorakel bei Ephyra”, en Kahil, Lilly G.; Bakalakis, Georgios; Dakaris, Sotiris I. (Eds.) Neue Ausgrabungen in Griechenland (Antike Kunst Beiheft 1). Basel (Deutschland), Vereinigung der Freunde antiker Kunst, 33-55.

Dakaris, Sotiris. 1975: “Ανασκαφή του Ιερού της Δωδώνης”, Πρακτικά της ΕνΑθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1973, 87-98.

Dakaris, Sotiris; Vokotopoulou, Ioulia; Christidis, Anastasios-Phoivos. 2013: Τα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης των ανασκαφών Ευαγγελίδη I-II (Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 285-286). Αθήνα (Ελλάδα), Ἡ ἐν Ἀθήναις Ἀρχαιολογικὴ Ἑταιρεία.

Dieterle, Martina. 2007: Dodona. Religiongeschichtliche und historische Untersuchungen zur Entstehung und Entwicklung des Zeus- Heiligtums (Spudasmata 16). Hildesheim (Deutschland), Georg Olms Verlag.

Domínguez Monedero, Adolfo J. 2017: “Adivinación en los confines del mundo griego: el oráculo de Dodona”, en Ferrer Albelda, Eduardo; Pereira Delgado, Álvaro (Coords.), Profecía y adivinación en las religiones de la Antigüedad (SPAL Monografías XXIV). Sevilla (España), Universidad de Sevilla, 67-106.

Domínguez Monedero, Adolfo J. 2022: “Los festivales de Zeus Naios en Dodona”, en Gordillo Hervás, Rocío; Ferrer Albelda, Eduardo; Pereira Delgado, Álvaro (Coords.), Compitiendo para los dioses: los rituales agonísticos en el mundo antiguo (SPAL Monografías Arqueología 43). Sevilla (España), Universidad de Sevilla, 59-76.

Fenet, Annick. 2016: Les dieux olympiens et la mer. Espaces et pratiques cultuelles (Collection de l’École française de Rome 509). Rome (Italie), École française de Rome.

Fowler, Robert L. 2013: Early Greek Mythography II. Commentary. Oxford (United Kingdom), Oxford University Press.

Gartziou-Tatti, Ariadne. 1990: “L’oracle de Dodone. Mythe et ritual”. Kernos, 3, 175-184. https://doi.org/10.4000/kernos.985

Georgoudi, Stella. 2002: “Gaia/Gê. Entre mythe, culte et idéologie”, en Des Bouvries, Synnøve (Ed.), Myth and Symbol I. Symbolic Phenomena in Ancient Greek Culture (Papers from the Norwegian Institute at Athens, 5). Bergen (Norway), The Norwegian Institute at Athens, 113-134.

Georgoudi, Stella. 2012: “Des sons, des signes et des paroles: la divination à l’oeuvre dans l’oracle de Dodone”, en Georgoudi, Stella; Koch-Piettre, Renée; Schmidt, Francis (Eds.), La raison des signes. Présages, rites, destin dans les sociétés de la Méditerranée ancienne (Religions in the Graeco-Roman World). Leiden (Pays-Bas), Brill, 55-90.

Georgoudi, Stella. 2019: “Sources and Fountains in the Oracular Sanctuaries: A ‘Mantic’ Water?”. Les Études classiques, 87, 125-150.

Georgoulas, Georgios. 2023: “The Ethnic Origin of the Inquirers”, en Dodona. The Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Dodona, 56-59.

Hoffmann, Otto. 1899: “Die Orakelinschriften aus Dodona”, en Collitz, Hermann (Ed.), Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften II. Göttingen (Deutschland), Vandenboeck & Ruprecht, 91-173.

Jebbs, Richard C.1892: Sophocles. The Plays and Fragments. Part V. Trachiniae. Cambridge (United Kingdom), Cambridge University Press.

Johnston, Sarah I. 2008: Ancient Greek Divination (Blackwell Ancient Religions). Malden/MA Oxford (United States), Wiley-Blackwell.

Katsadima, Ioulia. 2016: “Χρηστήριο έλασμα”, en Δωδώνη. Το μαντείο των ήχων. Αθήνα (Ελλάδα), Εκδόσεις Μουσείου της Ακρόπολης, 80.

Katsadima, Ioulia. 2017: “Women’s Inquiries on the Oracular Tablets of Dodona”, en Soueref, Konstantinos I. (Ed.), Dodona. The Omen’s Questions. New Approaches in the Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina, 131-141.

Kazarov, Sarkis S. 2016: “Dodon’s Spring-source”, Humanitarian and Legal Studies. 69-72 [en ruso].

Kleitsas, Christos. N. 2021: The Early Dodona (1500-800 BC). The Bronze Artifacts. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina.

Kobusch, Philipp. 2020: “Fountains and Basins in Greek Sanctuaries”, en Chiarenza, Nicola; Haug, Annette; Müller, Ulrich (Eds.), The Power of Urban Water. Berlin (Germany) & Boston (United States), De Gruyter, 69-84.

Larson, Jennifer. 2001: Greek Nymphs: Myth, Cult, Lore. New York (United States), Oxford University Press.

Leonardos, Ioannis. 2011: Μεταλλεία και μαντεία στην αρχαιότητα. Tesis doctoral. Αθήνα (Ελλάδα), Εθνικό Μετσόβιο Πανεπιστήμιο.

Lhôte, Éric. 2006: Les lamelles oraculaires de Dodone (Hautes études du monde gréco-romain 36). Genève (Suisse), Droz.

Lhôte, Éric. 2017: “La datation des textes oraculaires de Dodone”, en Soueref, Konstantinos I. (Ed.), Dodona. The Omen’s Questions. New Approaches in the Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina, 41-50.

Lhôte, Éric; Carbon, Jan-Mathieu. 2022: https://dodonaonline.files.wordpress.com/2022/03/ciod_lod_14.pdf. Consulta realizada el 28 de noviembre de 2023.

Macedo, José Marcos. 2017: “Zeus as (Rider of) Thunderbolt: A Brief Remark on Some of his Epithets”, Harvard Studies in Classical Philology, 109, 1-30.

Mancini, Lorenzo. 2021: Edilizia di culto presso gli ethne dell’Epiro. Architettura e paesaggi del sacro alla periferia nord-occidentale della Grecia. Roma (Italia), Edizioni Quasar.

Martín González, Elena. 2021: “Divine Utterances: Answers on the New Oracular Tablets from Dodona”, en Mackil, Emily; Papazarkadas, Nikolaos (Eds.), Greek Epigraphy and Religion. Papers in Memory of Sara B. Aleshire from the Second North American Congress of Greek and Latin Epigraphy. Brill Studies in Greek and Roman Epigraphy 16. Leiden (Netherlands), 204-226.

Martín González, Elena. en prensa: “The Drawings on the Oracular Tablets from Dodona”.

Méndez Dosuna, Julián. 2007: “Παρατηρήσεις στις νέες μαντειακές πινακίδες της Δωδώνης”. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα / Studies in Greek Linguistics, 27, 277-285.

Méndez Dosuna, Julián. 2008: “Novedades en el oráculo de Dodona. A propósito de una reciente monografía de Éric Lhôte”. Minerva, 21, 51-79. Recuperado a partir de https://revistas.uva.es/index.php/minerva/article/view/2655.

Méndez Dosuna, Julián. 2016: “Some Critical Notes on the New Dodona Lead Plates”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 197, 119-139.

Milán, Soledad. 2018: “Polis and Dependency in Epirus”, en Domínguez, Adolfo. J. (Ed.), Politics, Territory and Identity in Ancient Epirus (Diabaseis 8). Pisa (Italia), Edizione ETS, 101-134.

Molinari, Nicholas J.; Sisci, Nicola. 2016: Potamikon: Sinews of Acheloios. A Comprehensive Catalog of the Bronze Coinage of the Man-Faced Bull, with Essays on Origin and Identity. Oxford (United Kingdom), Archeopress.

Mylonopoulos, Joannis. 2006: “Das Heiligtum des Zeus in Dodona. Zwischen Orakel und Venation”, en Mylonopoulos, Joannis; Roeder, Hubert (Eds.), Archaölogie und Ritual. Auf der Suche nach der rituellen Handlung in den antiken Kulturen Ägyptens und Griechenlands. Wien (Österreich), Phoibos Verlag, 185-214.

Mylonopoulos, Ioannis. 2013: “River-deities”, en Bagnall, Roger et al. (Eds.), Encyclopedia of Ancient History X. Oxford (United Kingdom), Wiley-Blackwell, 5849-5850.

Nilsson, Martin P. 1955: Geschichte der griechischen Religion I (2a edición). München (Deutschland), C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.

Nissinen, Martti. 2014: “Sacred Springs and Liminal Rivers: Water and Prophecy in the Ancient Eastern Mediterranean”, in Ben Zvi, Ehud; Levin, Christoph (Eds.), Thinking of Water in the Early Second Temple Period (Beihefte zur Zeitschrift für die alttestament-liche Wissenschaft 461). Berlin (Germany), De Gruyter, 29-48.

Palaiokrassa, Nomiki. 2016: “Ειδώλιο Διός Κεραύνιου”, en Δωδώνη. Το μαντείο των ήχων. Αθήνα (Ελλάδα), Εκδόσεις Μουσείου της Ακρόπολης, 59.

Parke, Herbert W. 1967: The Oracles of Zeus. Dodona, Olympia, Ammon. Oxford (United Kingdom), Basil Blackwell.

Parker, Robert. 2016: “Seeking Advice from Zeus at Dodona”, Greece & Rome, 63, 69-90. https://doi.org/10.1017/S001738351500025X

Piccinini, Jessica. 2017: The Shrine of Dodona in the Archaic and Classical Ages. A History. Macerata (Italia), Edizioni Università di Macerata.

Piccinini, Jessica. 2018: “The Relationship Among Greek Oracular Sanctuaries. Rivalry, Cooperation or Desistance?”, en Domínguez, Adolfo J. (Ed.), Politics, Territory and Identity in Ancient Epirus (Diabaseis 8). Pisa (Italia), Edizione ETS, 171-192.

Quantin, François. 1992: “Gaia oraculaire: tradition et réalités”, Mètis, 7 (1-2), 177-199. https://doi.org/10.3406/metis.1992.982

Quantin, François. 2008: “Recherches sur l’histoire et l’archéologie du sanctuaire de Dodone: Les oikoi, Zeus Naios et les Naia”. Kernos, 21, 9-48. https://doi.org/10.4000/kernos.1620

Rachet, Guy. 1962: “Le sanctuaire de Dodone, origine et moyens de divination”, Bulletin de l’Association Guillaume Budé, 1, 86-99. https://doi.org/10.3406/bude.1962.3974

Robert-Nicoud, Vincent. 2018: The World Upside Down in 16th-Century French Literature and Visual Culture (Études de langue et littérature françaises 426). Leiden (Netherlands), Brill.

Skalisti, Eleni K. 2021: “Η αγωνία της Ζόρκιδος: ένα νέο χρηστήριο έλασμα από τη Δωδώνη”, en International Symposium in Honour of Emeritus Professor George Velenis. Thessaloniki, Amphitheatre of Ancient Agora, 4-7 October 2017. Proceedings. Athens (Greece), Ministry of Culture and Sports, 65-73.

Skalisti, Eleni K. 2023: “Hopes and Fears. The Subject Matter of the Oracular Tablets from Dodona”, en Dodona. The Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Dodona, 42-49.

Soueref, Konstantinos I.; Vasileiou, Eleni. 2017: “Appendix”, en Soueref, Konstantinos I. (Ed.), Dodona. The Omen’s Questions. New Approaches in the Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina, 181-208.

Tzouvara-Souli, Chrysi. 1988-1989: “Λατρεία των Νυμφών στην Ήπειρο”, Ηπειρωτικά Χρονικά, 29, 9-65.

Tzouvara-Souli, Chrysi. 1997: “Τρόποι μαντείας στο ιερό της Δωδώνης”, Δωδώνη. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 26(1), 29-70.

Vasileiou, Eleni. 2020: “Revisiting Prebuilding Dodona”. Documenta Praehistorica, 47, 404-410. https://doi.org/10.4312/dp.47.22

Vecchio, Luigi. 2017: “Dodona and Pharos”, en Soueref, Konstantinos I. (Ed.), Dodona. The Omen’s Questions. New Approaches in the Oracular Tablets. Ioannina (Greece), Ephorate of Antiquities of Ioannina, 123-130.

Vecchio, Luigi. 2019: “Dodona nelle fonti letterarie”, en Malacrino, Carmelo; Soueref, Konstantinos I.; Vecchio, Luigi (Eds.), Dodonaios. L’oracolo di Zeus e la Magna Grecia. Reggio Calabria (Italia), Museo Archeologico Nazzionale di Reggio Calabria, 41-54.

Velasco López, Henar. 2021: “Las novias del agua: Del Egeo al Atlántico”, en De La Villa, Jesús et al. (Eds.), Forvm Classicorvm. Perspectivas y avances sobre el Mundo Clásico I. Madrid (España), Guillermo Escolar Editor, 611-617.

Watson Williams, Eric. 1959: “The Oracle of Dodona: A Postscript”. Greece & Rome, 6, 204. https://doi.org/10.1017/S0017383500013838

Weitzmann, Kurt. 1984: Greek Mythology in Byzantine Art (Studies in Manuscript Illumination 4). Princeton (United States), Princeton University Press.

Willamowitz-Moellendorf, Ulrich v. 1931: Der Glaube der Hellenen I. Berlin (Deutschland), Weidmann.

Zolotnikova, Olga A. 2019a: “The Sanctuary of Zeus in Dodona: Evolution of the Religious Concept”. Journal of Hellenic Religion, 12, 85-132.

Zolotnikova, Olga A. 2019b: “In Dodone Iovis fons (Plinius, Naturalis Historia 2.101). The so-called “Fountain of Zeus” in Dodona in Ancient and Modern Scientific Literature”. Historical Bulletin (DGPU), 2(4), 65-75 (en ruso, con resumen en inglés).

Publicado

2025-04-10

Cómo citar

Martín González, E. (2025). El agua en el santuario oracular de Dodona. Agua Y Territorio Water and Landscape, 26, 79-92. https://doi.org/10.17561/at.26.8579