Água na magia maléfica greco-romana
DOI:
https://doi.org/10.17561/at.26.8092Palavras-chave:
Defixions, Submundo, Água, Magia antiga, PoçosResumo
A água é normalmente associada à vida, no entanto, na mitologia grega também está ligada à morte: Hades era banhado por rios e lagoas, que separavam o mundo dos vivos e dos mortos. Os poços comunicavam ambos, os rios e mares eram habitados por divindades que podiam arrastá-lo para a morte. Eles eram, portanto, um canal de comunicação com os deuses infernais que os magos aproveitavam para lhes enviar mensagens em forma de maldições. Neste artigo, analisamos as defixações gregas e latinas para entender a conexão entre a água e a magia do mal. Isso pode ser literal, porque as folhas de chumbo foram jogadas na água, ou metafórico, porque os textos mencionam a água com função performativa.
Downloads
Referências
Abreviaturas
DT = Audollent, Auguste. 1904: Defixionum tabellae. París (Francia), Fontemoing.
DTA = Wünsch, Richard. 1897: Inscriptiones Graecae, III, 3, Appendix continens Defixionum tabellas in Attica regione repertas. Berolini (Alemania), Georgium Reimerum.
DTM = Blänsdorf, Jürgen; Lambert, Yves Lambert; Witteyer, Marion (eds.). 2012: Die defixionum tabellae des Mainzer Isis- und Mater Magna-Heiligtums. Mainz (Alemania), Mainzer Archaologische Schriften.
NGCT = Jordan, David. 2000: “New Greek Curse Tablets (1985–2000)”. GRBS 41(1), 5-46.
PGM = Preisendanz, Karl; Henrichs, A. 1973–1974: Papyri Graecae Magicae. Die griechischen Zauberpapyri. I–II. Stuttgart (Alemania).
SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum https://scholarlyeditions.brill.com/sego/
SGD = Jordan, David. 1985: “A Survey of Greek Defixiones”. GRBS 26,2, 151-197.
Bibliografía
Αβαγιανού, Αφροδίτη. 2002: “Ερμήι χθονίωι: θρησκεία και άνθρωπος στη Θεσσαλία”, Λατρείες στην ‘περιφέρεια’ του αρχαίου ελληνικού κόσμου, 65-111. https://hdl.handle.net/10442/1778
Bevilacqua, Gabriella. 2014: “Athletai e palaistai in una defixio greca di Roma”. ZPE 188, 215–229. http://www.jstor.org/stable/23850809
Bevilacqua, Gabriella; Colacicchi, Olimpia; Giuliani, Maria Rita. 2012: “Tracce di ousia in una defixio dalla via Ostiense: un lavoro multidisciplinare”, en Piranomonte, Marina; Marco Simón, Francisco (Eds.), Contesti magici. Atti del Convegno Internazionale, Roma, 4-6 novembre 2009. Zaragoza (España), 229-36.
Blänsdorf, Jürgen. 2012: “La tecnica e l’arte della scrittura su piombo e rame. Le iscrizioni magiche della Fontana di Anna Perenna (Roma) e la tipologia dei caratteri tardo-antichi”. Sylloge epigraphica Barcinonensis: SEBarc, 17-39.
Chantraine, Pierre. 1968-1980: Dictionnaire étymologique de la langue grecque: histoire des mots (4 vols.). París (Francia), Klincksieck.
Fox, William Sherwood. 1912a: “Submerged Tabellae Defixionum”. The American Journal of Philology 33, 3, 301-310 https://doi.org/10.2307/288997
Fox, William Sherwood. 1912b: “The John Hopkins Tabellae Defixionum”. Supplement to the American Journal of Philology, 33. https://doi.org/10.2307/288997
Ganschinietz, Richard. 1914: “Iao”. RE IX, Stuttgart, cols. 698-721.
Jordan, David. 1976: “CIL VIII 19525 (B): QPVVLVA = q(uem) p(eperit) vulva”. Philologus, 120, 127–132. https://doi.org/10.1524/phil.1976.120.1.127
Jordan, David. 1980: “Two Inscribed Lead Tablets from a Well in the Athenian Kerameikos”. MDAI(A), 95, 225–39.
Jordan, David. 1985: “Fourteen Defixiones from a Well in the SW Corner of the Athenian Agora”. Hesperia, 54, 205–255. https://doi.org/10.2307/147887
Jordan, David. 1988: “New Archaeological Evidence for the Practice of Magic in Classical Athens” en Praktika of the 12th International Congress of Classical Archaeology, Athens, 4–10 September 1983, vol. 4. Atenas (Grecia), 273–277.
Jordan, David. 2022: Curse Tablets of the Roman Period from the Athenian Agora. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 91(1), 133-210.
López Jimeno, Amor. 1990: “Las cartas de maldición”. Minerva 4, 131-144.
López Jimeno, Amor. 1991-1992: “El uso del matrónimo en los textos griegos de maldición”. Revista de Investigación del Colegio Universitario de Soria (Filología), XI(2), 163-180.
López Jimeno, Amor. 1997: “La finalidad de las tablillas mágicas de maldición (defixiones)”. Estudios clásicos, 112, 23-35.
López Jimeno, Amor. 1998: Nuevas Tabellae defixionis áticas, Ámsterdam (Países Bajos), Hakkert, col. Classical & Byzantine Monographs, 44.
López Jimeno, Amor. 2002: “La magia maléfica en la antigüedad griega: las ”Tabellae Defixionis” de época clásica y de época imperial”, en Peláez, Jesús (Ed.), El dios que hechiza y encanta: magia y astrología en el mundo clásico y helenístico. Córdoba (España), El almendro, 103-120.
López Jimeno, Amor. 2010: “Una figurita de plomo hallada en Paros y otras figuritas de magia maléfica”. MHNH, 10, 101-118.
López Jimeno, Amor. 2011a: “Un mago en Amatunta”, en Πρακτικά του 4ου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου Δημητρίου, Αντώνιος (Ed.). Atenas (Grecia), Bibliotechnia, tomo 1, 259-289.
López Jimeno, Amor. 2011b: “Textos de magia profesional de Chipre”. MHNH, 11, 159-174.
Marco Simón, Francisco; Velázquez Soriano, Isabel. 2000: “Una nueva defixio aparecida en Dax (Landes)”. Aquitania, XVII, 261–274. https://doi.org/10.3406/aquit.2000.1312
Martin, Michaël. 2007: “Monde aquatique et tablette de défixion”. Études Magiques 1. http://www.etudesmagiques.info/2007/EG_2007-03.pdf.
Németh, György. 2011: “Sequences of charakteres in some circus defixiones in latin from Hadrumetum”. Acta Classica, 47, 1-10.
Piranomonte Marina (Ed.). 2002: Il santuario della Musica e il bosco sacro di Anna Perenna. Milano (Italia).
Piranomonte, Marina. 2009: “Religion and Magic at Rome: The Fountain of Anna Perenna”, en Magical Practice in the Latin West. Leiden–Boston (EE.UU.), Brill. 191-213.
Rocca, Giovanna. 2020: “‘Come il sale nell’acqua’: una formula tra magia e medicina”. Atti del Sodalizio Glottologico Milanese, 2019, 14, 187-196.
Tomlin, Roger. 1988: “The Curse Tablets” en Cunliffe, Barry (Ed.), The Temple of Sulis Minerva at Bath. Oxford (Gran Bretaña), Oxford University Committee for Archaeology, 59-157.
Urbanová, Daniela. 2016: “Alcune particolarità della comparazione (quomodo-sic, quemadmodum-sic, ita uti-sic) in latino volgare, con particolare attenzione alle defixiones”. Graeco-Latina Brunensia, 21, 329-343. https://doi.org/10.5817/GLB2016-2-23
Versnel, Henk.1991: “Beyond Cursing: The Appeal to Justice in Judicial Prayers”, en Faraone, Christopher; Obbink, Dirk (Eds.), Magika Hiera: Ancient Greek Magic and Religion. Oxford (Gran Bretaña), 60-106.
Publicado
Edição
Seção
Licença
Copyright (c) 2025 Amor López Jimeno

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution 4.0 International License.
© Universidad de Jaén-Seminario Permanente Agua, territorio y medio ambiente-CSIC.
Os originais publicados nas edições impressa e eletrônica desta Revista são propriedade da Universidade de Jaén e do Seminário Permanente Água, Território e Meio Ambiente (CSIC), assim como das Universidades que publicam monografias específicas na América Latina ou Europa. A origem deve ser citada em qualquer reprodução parcial ou total.
Salvo indicação em contrário, todo o conteúdo da edição eletrônica é distribuído sob uma licença "Creative Commons Attribution Spain" (CC-by). Você pode consultar daqui a versão informativa e o texto legal da licença. Esta circunstância deve ser expressamente declarada desta forma quando necessário.







